دکتر سید علی موسوی شایق، دانشیار دانشگاه علوم پزشکی مشهد و عضو هیئت‌علمی مرکز تحقیقات ارتوپدی و واحد توسعه تحقیقات بالینی دانشکده پزشکی مشهد، یکی از چهره‌های جوان و پویا در حوزه تحقیقات بین‌رشته‌ای و زمینه‌های تحقیقاتی میکروفلویدیک است که در جشنواره‌های مختلف ملی و بین‌المللی، با ارائه دستاوردهای نوین و کاربردی، مفتخر به کسب عناوین برتر و شایسته تقدیر شناخته شده است. طراحی و ساخت دستگاه تولیدکننده واکسن Covid-19 در مقیاس آزمایشگاهی و صنعتی بر پایه تکنولوژی میکروفلویدیک که به‌عنوان طرح برگزیده در رقابت بین‌المللی بنیاد علم و فناوری مصطفی (کنز) معرفی گردید، جایزه کارآفرینی و فن آفرینی شیخ بهایی و همچنین جایزه علمی البرز در حوزه کارآفرینی که حاصل طراحی و ساخت دستگاه‌های تولید نانوحامل‌های دارویی می‌باشد، تنها بخشی از افتخارات این استاد، محقق و فناور برگزیده دانشگاه علوم پزشکی مشهد است. در ادامه ضمن آشنایی بیشتر با دکتر سید علی موسوی شایق، اطلاعات بیشتری را در خصوص فعالیت‌های وی در حوزه‌های پژوهش و فناوری خواهیم شنید؛
وب دا: ضمن سپاس از حضور شما در این گفتگو، لطفاً در خصوص زمینه‌های تحصیل و فعالیت‌های کاری خود توضیحاتی را عنوان بفرمایید؟
دکتر سید علی موسوی شایق هستم، عضو هیئت‌علمی دانشکده پزشکی دانشگاه علوم پزشکی مشهد، فعالیت بنده در این دانشگاه، از سال ١٣٩۵ و به‌عنوان استادیار آغاز شد و پیش زمینه علمی من، حول مهندسی مکانیک و تجهیزایت پزشکی می‌باشد. در سال ١٣٨۵ مقطع فوق لیسانس مهندسی مکانیک را در دانشگاه فردوسی مشهد به پایان رساندم و با دریافت بورسیه از دولت سنگاپور در دانشگاه صنعتی نانیانگ تکنیکال یونیورسیتی این کشور، دوره دکترا را آغاز کردم. در ادامه دو سال به‌عنوان محقق در یکی از مراکز سنگاپور فعالیت داشتم و سپس دوره پسا دکترا را به‌عنوان محقق در حوزه بیو مدیکال اینجینری ادامه دادم که در زمینه تحقیقات بین‌رشته‌ای علوم زیستی و مهندسی و در دانشگاه هاروارد و دانشگاه MIT انجام شد. از سال ١٣٩۵ در دانشگاه علوم پزشکی مشهد مشغول به فعالیت شدم و هم اکنون دانشیار این دانشگاه هستم.
وب دا: در فضای دانشگاه با چه گروه‌ها و رشته‌هایی در تعامل و همکاری هستید؟
ما در آغاز کار در دانشگاه، با همکاران گروه ارتوپدی و مرکز تحقیقات ارتوپدی، راه‌اندازی آزمایشگاه مرکز تحقیقات ارتوپدی را در دستور کارمان قرار دادیم و با کسب گرنت و بودجه‌های علمی مختلف از مؤسسه نیماد و معاونت پژوهشی و معاونت علمی ریاست جمهوری توانستیم یک آزمایشگاه خوب و مجهزی را در بیمارستان قائم (عج) راه‌اندازی کنیم، سپس آزمایشگاه دیگری را به نام آزمایشگاه تحقیقات میکروفلویدیک در پژوهشگاه سابق بوعلی و پژوهشگاه فعلی شهید رئیسی راه‌اندازی کردم که باز هم تحقیقات بین‌رشته‌ای در حوزه استفاده از سیستم‌ها یا سامانه‌های مبتنی بر میکروفلویدیک و میکرو سامانه‌های زیستی برای کاربردهای تولید دارو، تشخیص بیماری و بیو سنسور را انجام می‌دهد و بحمدالله با حمایت معاونت علمی ریاست جمهوری و معاونت پژوهشی وقت آقای دکتر تفقدی این کار انجام شد و آزمایشگاه بسیار موفقی است، مجموع دو آزمایشگاه ارتوپدی و میکروفلویدیک هم اکنون جزو سرآمدان دانشگاه و بلکه کشور هستند.
وب دا: فعالیت‌های کاری شما عمدتاً بر چه محورهایی متمرکز است؟
فعالیت‌های عمده من در زمینه طراحی تجهیزات پزشکی داروسازی و سیستم‌های میکروفلودیک است که کار کاملاً بین‌رشته‌ای هست و در تیم تحقیقاتی من، دانشجویان از رشته‌های مختلف مهندسی، مهندسی مکانیک، مواد، برق و رشته‌های مرتبط با علوم پزشکی مثل پزشکی، جراحی، فیزیک پزشکی و گرایش‌های مختلف داروسازی حضور دارند و در این حوزه توانستیم منابع مختلف مالی زیادی را جذب و تحقیقات بین‌رشته‌ای خوبی را راه‌اندازی و مقالات خیلی خوبی را هم به چاپ برسانیم.
در حقیقت با زیرساخت خیلی خوبی که ما در دانشگاه ایجاد کردیم، در ابتدای شروع پاندمی کرونا، توانستیم منابع مالی را از معاونت علمی ریاست جمهوری برای طراحی و ساخت دستگاه‌های مورد نیاز تولید واکسن کرونا که مبتنی بر MRNA هست، دریافت کنیم، در این راستا با یک تیم خیلی خوب در تهران همکار و هماهنگ شدیم و با دریافت بودجه دستگاه‌ها را ساخته و به این تیم که متخصص در حوزه تولید واکسن‌های مبتنی بر MRNA بودند و این دستگاه‌ها را نیاز داشتند تحویل دادیم.
دستگاه مذکور مبتنی بر تکنولوژی میکروفلویدیک است که این حوزه تخصصی بنده بود و ما توانستیم در مدت زمان کم دستگاه را در اختیار شرکت قرار دهیم تا بتواند نیازهای خود را در خصوص واکسن MRNA که عملاً یک نانو واکسن مبتنی به لیپید نانو پارتیکل هست و MRNA در داخل آن قرار می‌گیرد را با استفاده از دستگاه ساخته شده انجام دهیم.
دستگاه فوق امکان تولید انواع نانو حامل‌های دارویی از جنس لیپید یا چربی و از جنس پولیمری را فراهم کرده و جمع‌بندی ما این بود که بتوانیم شرکتی تأسیس کنیم که دستگاه را برای سایر مؤسسات تحقیقاتی و پژوهشگاه‌ها و شرکت‌ها بسازیم که خوشبختانه این کار انجام شد و در قالب شرکت ریز سامانه بهبود درمان در پارک سلامت دانشگاه اکنون ما مشغول به فعالیت هستیم.
وب دا: در فعالیت‌های بین‌رشته‌ای، چه گروه‌هایی از فضای دانشگاه دست‌اندرکار هستند؟
به دلیل فعالیت‌های بین‌رشته‌ای ما، طیف وسیع از همکاران مختلف را داریم؛ از جمله جراحان، جراحان ارتوپدی، داروسازان، پزشکان و مهندسین که این باعث شده که ما بتوانیم ابداعات خوب و مفیدی رو در حوزه پزشکی یا تجهیزات پزشکی انجام بدهیم. یکی از نمونه فعالیت‌ها که با همکاری اساتید محترم مرکز تحقیقات ارتوپدی آقایان دکتر ابراهیم زاده و دکتر علی مرادی (که هر دو از جراحان بسیار خوب دانشگاه هستند) انجام شده، طراحی غلاف مصنوعی برای ترمیم تاندون دست است که ثبت اختراع آن در امریکا اخیراً با موفقیت انجام شده است و در کنار آن ابداعات دیگر و ثبت اختراعات دیگری را در دست اقدام داریم که مراحل اولیه داوری آن انجام شده و در مراحل نهایی ثبت ابداع هست، از جمله دستگاه تولید میکرونیدل‌ها یا میکرو سوزن‌ها با استفاده از تکنولوژی DAB که برای اولین بار در دنیا این دستگاه ساخته شده و همچنین تکنولوژی‌های دیگری که در حوزه سامانه‌های دارورسانی کاربرد بسیار زیادی دارد، در همین‌جا من از فرصت استفاده کرده و از همه همکاران تشکر می‌کنم که مشارکت بسیار فعالی را در این حوزه با بنده دارند.
دستگاه فوق شرایط تولید میکرو سوزن‌ها یا میکرو نیدل‌ها برای دارورسانی به پوست را فراهم می‌کند و امکان تولید میکرو سوزن‌ها برای کسانی که دانش ساخت آن را ندارند، با استفاده از این دستگاه، با فشردن یک دکمه فراهم خواهد کرد.
به لطف خداوند، تا هم اکنون توانستیم جوایز متعدد علمی داخلی و بین‌المللی، از جمله جایزه مصطفی بخش رقابت کنز، جایزه کارآفرینی و فن آفرینی شیخ بهایی و همچنین جایزه علمی البرز در حوزه کارآفرینی را به‌خاطر طراحی و ساخت دستگاه‌هایی تولید نانوحامل‌های دارویی کسب کنیم که این در واقع یک سرمایه تجربی خیلی خوب برای ما و برای توسعه سایر فناوری‌ها است.
وب دا: اهمیت فعالیت‌های بین‌رشته‌ای از نگاه شما در پیشرفت‌های عصر حاضر تا چه حد است؟
امروز تحقیقاتی می‌توانند مؤثر، کاربردی و راه‌گشا باشند که اساساً سمت‌وسوی تحقیقات بین‌رشته‌ای را داشته باشند، به دلیل این که مرزهای علمی در حوزه‌های مختلف، بسیار رشد کردند، در حال حاضر علوم مختلف یک اختلاط و در هم تنیدگی را تجربه می‌کنند و عملاً تکنولوژی‌های روز دنیا با استفاده از این تحقیقات بین‌رشته‌ای و میان‌رشته‌ای امکان‌پذیر هست و من از همه همکاران و دانشجویان درخواست می‌کنم که این تحقیقات بین‌رشته‌ای را قدر و اهمیت بیشتری بدانند.
من از همه همکاران و دانشجویان محترم که به انجام فعالیت‌های بین‌رشته‌ای علاقه‌مند هستند دعوت به همکاری می‌کنم، اکوسیستم نوآوری جهانی هم امروزه مبتنی بر اجرای تحقیقات بین‌رشته‌ای برای حل مشکلات پیچیده به‌ویژه در حوزه علوم زیستی است و از مسئولین و کسانی که در حوزه سیاست‌گذاری و حکمرانی فعالیت می‌کنند، درخواست کنم که فعالیت‌های بین‌رشته‌ای و میان‌رشته‌ای را در کشور مؤثرتر حمایت و تقویت کنند. بنده همچنین اعتقاد دارم، در دانشگاه علوم پزشکی مشهد که در مجاورت دانشگاه فردوسی است یک اکوسیستم قوی در حوزه توسعه فناوری‌های نوین در حوزه‌های مختلف وجود دارد که امکان استفاده بیشتر توسط اعضای هیئت‌علمی را فراهم می‌کند.
وب دا: نگاه شما به مقوله مهاجرت چگونه است؟
یکی از موضوعات بسیار مهم و جدی در حوزه دانشی در ایران، بحث مهاجرت نیروهای زبده و متخصصین هست که قطعاً یک خسارت و ضرر بزرگ است و با توجه به اینکه این افراد به سطح تخصصی رسیدند که می‌توانند در اینجا مفید واقع بشنوند، با مهاجرت عملاً از دایره کشور خارج می‌شنوند و آن دانش و تخصص و اثرگذاری‌شان در حقیقت نفعش به سایر کشورها می‌رسد، لذا من فکر می‌کنم نظام حاکمیت کشور و سیاست‌گذاری‌های آموزشی و پژوهشی کشور و حتی در مجموعه کوچک‌تری مثل دانشگاه خودمان باید این را به‌عنوان یک چالش بزرگ و یک بحران ببینیم، چون به‌هرحال ما ورود نخبگان و متخصصین را به کشورمان خیلی کم داریم و از آن سو خروج نخبگان و متخصصین و زبدگان را بسیار زیاد و در درازمدت این کشور متحمل خسارت‌های زیاد و جبران نپذیری از این بابت خواهد شد.
وب دا: انتظار شما از مسئولان مربوطه و متولیان حوزه‌های علم و تحقیقات چیست؟
من همواره در طول دوره آموزش؛ از دوره کارشناسی تا پسادکترا، این هدف را داشتم که بتوانم تخصص‌هایی را کسب کنم که برای رفع نیازهای جامعه مفید باشد و به حمدالله در مسیری افتادم که با استفاده از علوم مهندسی می‌توانم در حوزه علوم زیستی مشکلاتی را از بیماران حل کنم و البته در این مسیر با سختی‌ها و رنج‌های زیادی روبرو بودم، حدود ۱۰ سال تلاش علمی در خارج کشور و پس از آن فعالیت در ایران گواهی بر این تلاش و سختی هاست.
اما با توجه به ناشناخته بودن زمینه کاری من، قطعاً بسترهای بیشتری نیاز است که فعالیت‌های ما را در این حوزه تسهیل کند و امیدواریم این بستر هرچه بیشتر گسترده شود و مجموعه اکوسیستم کشور زمینه را برای فعالیت هرچه بهتر متخصصین فراهم کند. کشور ما به دلیل شرایط خاص سیاسی، هر چقدر از توسعه علم و تخصص حمایت کند، می‌تواند استقلال بیشتری را در رفع نیازها داشته باشد و اگرچه که در همه جای دنیا ارتباط مؤثر با سایر ملل وجود دارد، اما با توجه به شرایط موجود و تحریم‌ها ما باید با یک نگاه عمیق‌تر و دقیق‌تر به حل مشکلاتمان و پتانسیل‌های درون کشور و متخصصین بنگریم، زمانی پول نفت وجود داشت و خیلی از مشکلات را از طرف آن حل می‌کردیم، اما اکنون نیاز است که بیشتر به پرورش و نگهداری متخصصان مان بیندیشیم و از آنها برای حل بحران‌ها استفاده کنیم.
وب دا: و سخن پایانی...
در پایان از مجموعه دانشگاه علوم پزشکی مشهد و عزیزان روابط عمومی تشکر می‌کنم که این فرصت را در اختیار من گذاشتند و این برنامه را تهیه کردند.